I kveld kverv dei siste spora av jarnteppet

Statsminister Andrus Ansip kallar det som skjer ved midnatt til i morgon for den største hendinga i år. Når klokka slår tolv og kalenderen viser 21. desember, blir nemleg Estland (i likskap med Latvia, Litauen, Slovenia, Slovakia, Polen, Tsjekkia, Ungarn og Malta) fullverdig medlem i det europeiske grense- og politisamarbeidet. På flyplassane kjem reisande ikkje til å merke skilnadene før 29. mars 2008, men for land- og sjøtransporten forsvinn grensekontrollane altså før jul.
Mest har dette helst å seie på sørgrensa -- for no blir det mogleg å krysse den estisk-latviske grensa kvar og når som helst. Mange sidevegar som sidan sjølvstendet har vore gravne i to er no sett i stand og blir opna for trafikk. Ikkje minst er dette ei viktig hending for dei som bur i grensebyen Valga/Valka. Dei får endeleg høve til å gjere røyndom av det dei alt lenge har hatt som motto -- "Ein by -- to land". Med EU-midlar har dei til og med fått i stand eit flott rekreasjonsområde langs elva på begge sider av grensa, men til no har ein berre kunne nyte landskapet på ei side om gongen.
Denne historiske hendinga tyder slutten på nokre av dei siste formelle skilja mellom Aust- og Vest-Europa. Og kartet over Schengen-området seier sitt.

Maktspråk om menneskerettar. Igjen.

Er det ein ting vi kan vere sikre på, så er det at det med visse mellomrom kjem nye skuldingar frå russisk side om brot på menneskerettane i Estland. Denne gongen er det pressetalsmannen for det russiske utanriksdepartementet, Mikhail Kamynin, som tek opp tråden. I eit intervju i Izvestija (referert på estisk i Postimees) klagar han over det han ser som "doble standardar" i Europa -- kort sagt meiner han at ministerrådet EU burde vore gått langt hardare til verks med Estland og Latvia, sidan desse landa systematisk krenkjer menneskerettane til dei russiskspråklege.
Det er som regel lite nytt i slike meldingar -- det handlar denne gongen til dømes om statsborgarskapspolitikken (det er framleis mange som ikkje er statsborgarar), om haldningar til dei som kjempa på tysk side under krigen og om handsaminga av dei som demonstrerte mot flyttinga av bronsesoldaten i april.

Det er sjølvsagt heilt legitimt at Russland talar om menneskerettar, og det beste ville vore om dei tok det på alvor både heime og ute. Men det problematiske med desse utspela er at dei ber meir preg av propagandaåtak og tåkeleggjing enn av ønske om ein reell debatt. Det er nemleg svært sjeldan vi høyrer om konkrete døme på brot mot dei individuelle menneskerettane -- skuldingane er mest alltid diffuse og handlar om generelle tendensar. Då er det lite konkret att å svare på.

Det kan òg vere heilt legitimt å meine at dei russisktalande som minoritet skulle hatt fleire særrettar enn dei har no, i kraft av å vere så mange. Då får ein argumentere prinsipielt for dette. Men det er derimot problematisk å gjere dette til eit spørsmål om menneskerettar, når krava i realiteten handlar om særordningar som ville gi dei russisktalande særrettar som ingen andre minoritetsgrupper i landet skulle nyte godt av. Slike utspel handlar ikkje om ønske om dialog, men om maktspråk. Og det tristaste av alt er at nett dette maktspråket forsøplar debatten og gjer det vanskelegare å snakke skikkeleg om menneskerettar i Estland.

... sine hus uppå deim

Denne teksten stod som "Baksiderapporten" i Dag og Tid nr. 49 (7.-13. desember 2007).

Vi som bur i Tartu må opp i slik ei ukristeleg tid, skal vi nå eit morgonfly til Oslo. Det hjelper ikkje eingong om det eigentleg er Molde eller Ålesund vi skal til – det finst ingen innanriksflygingar i retning den estiske hovudstaden. – Jaså, til Noreg? Drosjesjåføren er i alle fall vak klokka halv tre om natta. – Ja, du skal vel byggje? Tene litt pengar?
Eg kjenner korleis ei varm kjensle breier seg i kroppen. Det vart rett nok aldri noko av den sjølvproletariseringa, men her er det i alle fall eit medmenneske som meiner eg like godt kunne vore ein av dei mange som reiser til Noreg for å gjere noko nevenyttig og kome heim med pengar til familien.
I går tala eg på eit norsk-estisk næringsseminar her i byen. Omsetjaren og kulturkjennaren, skreiv dei i avisa, og det siste visste eg ikkje sjølv. Nokre av dei andre som tala der visste forresten eit og anna om nordmenn. Til dømes at vi er ærlege til det naive. Eller var det omvendt? Korrupsjon vil vi alle fall ikkje vite av. Utvidar vi austover, byggjer vi heller våre eigne kraftverk enn å betale nokre småpengar under det rette bordet for få straum. Slik er vi.
Eg har høyrt det før, ikkje minst av nokre av dei mange estarane som reiser til Noreg for å byggje bitar av landet og andre hus. Nordmenn er ærlege på så rare stader, meiner dei. Som han erkekjeltringen dei jobba for ein stad oppe i ein dal. Han han gjekk ikkje av vegen for å snyte både kundar, leverandørar og skattefut, men ein dag bad han ein av estarane om å stikke og kjøpe Windows. – Kjøpe, spør estaren, kvifor det? Vi kan jo berre leggje inn frå denne plata her. Men nei, slikt vil ikkje nordmenn vite av.
Nuvel, eg er ikkje viss på at det var det mest typiske dømet dei hadde funne, men moro var det lell. Elles hadde nokre av seminardeltakarane i går fått med seg at levestandarden er lågare i Noreg enn i Estland. Greitt nok, lønene er fleire gonger større, men det er berre på papiret – alt er så dyrt at vi ikkje har råd til noko som helst i Noreg , og dessutan er det uansett ikkje noko att av pengane når dei horrible skattane er betalt, noko overærlege nordmenn sjølvsagt gjer.
Dessutan er det heilt uråd å vere sjølvstendig næringsdrivande i Noreg. Slike har nemleg ingen rettar i det heile, ikkje så mykje som eit lite trygdemedlemskap, og pensjon får dei heller ikkje.
Det er tydeleg at Noreg har mange slags ambassadørar som har drive folkeopplysning. Godt at det arbeidet er gjort, så eg kan konsentrere meg om andre ting. Det hadde jo vore for gale om folk skulle gå rundt og tru at mange nordmenn stort sett har det dei treng.
Vi er altså både fattige og naive midt i oljemilliardane våre. Likevel er det ikkje tvil om at det står høgt i kurs å vere norsk her sør for Finskebukta. Ikkje berre har vi både fjell (som vi sikkert meiner vi har bygd med eigne hender, glapp det likevel ut av nokon i ein svak augneblink) og fjordar og mange andre gode fiskar, men vi har aldri okkupert Estland. Det siste er det ikkje så mange av nabolanda som kan skilte med. Og så har vi Ibsen, Undset og Jon Fosse. Hurra for Noreg!
Det er mykje snakk om integrasjon i Estland for tida. Slik midt på natta kjem eg ikkje i hug nok av gymnasmatematikken til å kome på kva det er for noko, men sjølv trur eg at eg er ein stad mellom integrert og assimilert. Likevel kan det vere eit ork å vere ein som går mot straumen – er du verkeleg heilt norsk? Du er ikkje eksil-estar eller noko? Kvifor kom du hit for å lære språket vårt, når de har både fjell, fjordar og språk i Noreg? Det kan røyne på å vere ein raritet og lire av seg svar som du for lengst har slutta å tenkje på om du meiner eller ikkje.
Difor seier eg ikkje noko, berre nyt den varme kjensla av å vere eit vanleg menneske og let drosjesjåføren fortelje om slektningar som har vore både i Noreg, Sverige og Tyskland og tent seg nokre slantar i byggjenæringa. Ute fossar regnet ned, og det gjer det rett i, når det først er haust, og det hadde jo vore noko gale fatt om hausten ikkje kom, seier drosjesjåføren og svingar inn på rutebilstasjonen.
Eg takkar for turen og betalar for meg. Det heiter seg at eg har rett til å nekte å betale om sjåføren ikkje nyttar taksameter eller kan skrive ut maskinell kvittering. Det kunne han sikkert gjort, men då han leitar etter vekslepengane ber eg han berre behalde dei. Litt ekstra for nattarbeidet, seier eg. Ha ei god natt vidare! Han helsar og køyrer sin veg, sikkert overtydd om at han har møtt ein av dei mange som skal til Noreg for å byggje landet.
Nei, dette var kjekt, tenkjer eg på veg til gamlelandet og studia i nynorsk skriftkultur. No lyt eg sanneleg lage meg ein alternativ barndom til den nye estiske drosje-identiteten min.

Bør Estland ha fleire offisielle språk?

FNs spesialrapportør for rasisme har nett vore på offisiell vitjing i Estland. Spesialrapportøren Doudou Diene gjer heilt sikkert eit viktig arbeid når han reiser rundt til ulike land og vurderer tilstanden med omsyn til ulike former for rasisme og diskriminering.

I Estland kan det likevel verke som spesialrapportøren ikkje ser at det prinsipielle nokre gonger kan verke feil veg. Han gjer nemleg framlegg om at Estland, som har i underkant av 30% russiskspråklege innbyggjarar, burde hatt to offisielle språk: estisk og russisk.

Det er ingen som vil at russarar i Estland skal oppleve å bli diskriminerte, men faktum er at dei er ei innvandrargruppe, ikkje ein nasjonal minoritet i vanleg forstand. Det vil seie at utfordringa er integrasjon, ikkje "urfolksrettar".

Vidare kan det verke som om spesialrapportøren ikkje ser at det i tilfellet Estland ikkje er umogleg at russisk som likestilt med nasjonalspråket i praksis ville føre til diskriminering av majoriteten. Det kan vere vanskeleg å forstå for den som ikkje har levd ei stund i Estland, men det er faktisk slik at offisiell status til verdsspråket russisk ville føre til at estarar i praksis ikkje lenger ville ha rett til å få ordna ting på estisk i sitt eige heimland. Det er eit spørsmål om mentalitet og om ei historie som framleis er altfor nær.

På 80-talet var det estiske språket i stor fare for å bli fullstendig fortrengd av russisk . Takka vere sjølvstendet er det ikkje slik no -- det er i alle fall ikkje russisk som nett no trugar med å ta over. På den andre sida er det neppe nokon som vil påstå at det russiske språket på nokon måte skulle vere utsett for utryddingfare.

Men dette tyder ikkje at faren for estisk ikkje kan gjenoppstå. Vonleg kjem det ei tid då ein offisiell status til russisk ikkje ville setje det estiske språksamfunnet i fare. Men den tida er faktisk ikkje her no.

Estland sa nei til Nord Stream

Mange austeuropeiske land har uttrykt sinne og frustrasjon over at Russland og Tyskland gjekk inn for å byggje ei rørleidning på botnen av Austersjøen -- frå Vyborg til Greifswald -- utan å snakke med eller ta omsyn til interessene til nabolanda langs leidninga. For Estland har det store spørsmålet den siste tida vore om det er aktuelt å sleppe rørleidning inn i estisk farvatn, og i dag gjorde den estiske regjeringa ei viktig prinsipiell avgjerd:
Utbyggingsselskapet Nord Stream (der russiske Gazprom eig 51%) får ikkje tillating til å gjere forundersøkingar av havbotnen i estisk farvatn. Denne avgjerda er i prinsippet uavhengig av eit seinare nei til utbygging, og mange meinte at løyve burde blitt gitt til desse forundersøkingane, slik at ein kunne få eit betre grunnlag for argumentasjon. Finske miljøstyresmakter har tidlegare vurdert prosjektet svært negativt, og undersøkingar av havbotnen i estisk farvatn ville etter alt å døme gitt same resultat. For Estland er òg tryggingspolitiske argument svært sentrale -- landet kan ikkje utan vidare akseptere at russisk marine tek til å patruljere estisk farvatn for å "forsvare" rørleidninga, slik det har vore tale om. Dessutan ville undersøkingane gitt russiske interesser mykje strategisk informasjon om estiske naturressursar.
Ein av dei som er glade for avgjerda, er partileiar (IRL) Mart Laar, som meiner at utfallet er ein siger for sunn fornuft. Leiaren for det estiske utanrikspolitiske instituttet, Andres Kasekamp, er derimot kritisk til avgjerda, og meiner Estland gav frå seg høvet til å påverke prosessen vidare. Endel Lippmaa frå det estiske vitskapskademiet, som ofte blir sitert som ein autoritet i energispørsmål, meiner på si side at avgjerda var klok og rett.
Nord Stream er tilbakehaldne med kommentarar, men tek avgjerda til etterretning. Alternativet deira er no å gå attende til den opphavelege plana, der rørleidninga går gjennom finskebukta i finsk territorialfarvatn.

I dag er det 16 år ...

... sidan Estland under dei heite kupp-dagane i Moskva visste å nytte det historiske høvet og kome seg ut av Sovjet-unionen. Og det er grunn nok til å minne meg på at det er lenge sidan eg har skrive her på bloggen. Det har vore ein lang sommar, dels eit stykke borte frå Estland.

Men dagen i dag -- dagen for gjenopprettinga av sjølvstendet -- gir grunn til refleksjon. Sjølv har eg budd her i Estland i sju år -- det er meir enn ein tredjedel av tida landet har vore sjølvstendig etter andre verdskrigen. Og i løpet av denne tida har eg sett enorme endringar. Det kan vere god grunn til å diskutere om veksten har hatt ein for høg pris, om han har kome for dei svakaste si rekning, og om han er berekraftig. Men at den økonomiske politikken har ført til store endringar og eit enormt oppbyggjingsarbeid i Estland, det kan det ikkje vere tvil om.

Det estiske demokratiet fungerer -- trass alt. Ikkje perfekt, for perfekt er ingen demokrati. Og ein del problem som er med arven frå okkupasjonstida kjem til å vere med oss i lang, lang tid framover. Men det viktigaste er at landet er fritt og framleis får vere fritt, då er det von om at problema kan løysast.

Det har roa seg kring bronsesoldaten i Tallinn -- ingen krev det er knapt nokon som lenger krev at soldaten skal setjast attende dit han stod før. Men propagandamøllene hos den store naboen i aust mel vidare på andre ting. No er det til dømes snakk om Erna-løpet, det militære løpet med deltakarar frå mange land som har fått namn til minne om den estiske kampen i 1941. Russland kallar dette for "Nazi-løp" og "fascistkrig", slik til dømes Dagbladet skriv om. Dette er skuldingar Estland opplever som grovt urettvist og usakleg -- det handlar nemleg om å heidre minnet om kampen for estisk sjølvstende, som ikkje har det minste med nazisme eller fascisme å gjere. Men dette propagandakortet vil nok like fullt Russland spele for alt det er verd for vestlege som ikkje held tunga beint i munnen og som berre ser andre verdskrigen som ein kamp mellom gode allierte på den eine sida og nazistane på den andre.

Men bortsett frå dette har Estland trass alt opplevde at det har roa seg mykje sidan det stod på som verst. Livet går sin gang, økonomien viser teikn til mindre vekst, og kanskje er det nett det som trengst. Overoppheiting ville nok elles vere den mest reelle faren, men no står det att å sjå kor mjuk eller hard landinga vil vere.

Men for nordmenn og resten av den vestlege verda har fleire andre hendingar -- som Litvinenko-saka med Storbritannia, auka militær aktivitet i nordområda, flaggplantingstokt til sørpolen og så bortetter -- sidan den tid gjerne vore med på fylle ut biletet.

Tortur i Estland?

Neste veke skal to av dei arresterte under opptøya i Tallinn, Juri Zjuravljov og Aleksei Rattik, snakke om lidingar og tortur i Europa-parlamentet under eit arrangement på den internasjonale torturofferdagen. Arrangementet er organisert av den russiske EU-parlamentsrepresentanten Tatjana Zjdanoka frå Latvia, formidlar den estiske representanten Katrin Saks referert i Postimees.
***

Tilfelle av overdriven maktbruk frå det estiske politiet blir etterforska og tekne på alvor i Estland, og det er sjølvsagt ingen grunn til å rekne dei estiske styresmaktene som heva over kritikk i så måte. Like fullt er det vondt å sjå korleis torturofferdagen på denne måten blir misbrukt i framhaldet av den russiske propagandakrigen mot Estland.

Forsvarssjef Laaneots: Russland blir ein stadig større fare for Estland

Den estiske forsvarssjefen Ants Laaneots heldt i dag eit foredrag der han peikte på at det at Russland har teke til å ruste opp den baltiske flåten er ein trussel mot tryggleiken for Estland, skriv EPL.

«Russland snakkar om det russisk-tyske gassrøyret og korleis det må tryggast, men dette er berre eit påskot for å kunne styrkje flåten kraftig her i våre område,» seier Laaneots, og oppfordrar til å ta ein kikk på kartet for å sjå kva endringar gassrøyret kan føre med seg.

Laaneots gjorde eit poeng ut av at opptøya i april i Estland ikkje var nokon spontan folkeoppstand men «ein vidtrekkjande og nøye planlagt og førebudd spesialoperasjon mot Estland, godkjend på høgt hald i Den russiske føderasjonen».

Forsvarssjefen meinte aprilhendingane og bakgrunnen for dei viste at det er naivt å tru at Estland er godt trygga berre ved å vere medlem i EU og NATO.

14. juni -- ein dag for sorg og ettertanke

I dag var flagget senka på halv stong i heile Estland. Den 14. juni er nemleg dagen for den såkalla junideportasjonen i 1941, ein av dei store deportasjonane av estarar til Sibir. Meir ein 10 000 personar vart sende i veg. Vaksne menn vart skilde frå familiane sine og fekk status som arresterte. Dei fleste av dei døydde i fangeleirar. Kvinner og born vart sende til "omplassering" i Kirov og Novosibirsk, om lag halvparten av dei overlevde.

Junideportasjonen var ikkje den største. Til saman vart over 30 000 estarar deporterte til Sibir gjennom de to største aksjonene i 1941 og 1949, og ofrene for Stalin-terroren var alt i alt over 100 000. Det har sett sine spor i eit lite folk på knapt ein million.

Ein ny alkoholpolitikk i Estland?

I likskap med mange andre område er òg alkoholpolitikken eit område der Estland sidan 90-talet har vore svært liberale. Argumenta for ein slik politikk har for ein stor grad vore prinsipielt liberalistiske, men det kan ikkje stikkast under ein stol at eit av resultata av svært god tilgang til rimeleg og lovleg alkohol har vore eit stort forbruk og store alkoholproblem. Forfattaren Olev Remsu, som er aktiv i det estiske fråhaldsforbundet AVE (Alkoholivaba Eesti -- "Alkoholfritt Estland"), har spissformulert det som det estiske folkets kollektive sjølvmord.

Men det er sterke teikn som tyder på at trenden held på å snu. Det er i ferd med å bli fleirtal for sterkare regulering på fleire plan. Mellom anna har bystyret i Tallinn vedteke å innføre restriksjonar på salstidene for alkohol -- frå 1. juli i år vil alkoholsal i butikkar vere forbode frå klokka 20.00 til klokka 08.00 i Tallinn.

Men ein marknad og eit samfunn som er van med minimal regulering har vondt for å svelgje slike tiltak, og reaksjonane har ikkje late vente på seg. Det estiske kjøpmannsforbundet EKL har gått så langt som å truge med like godt å stengje heile butikkane klokka 20.00 om kvelden dersom dei ikkje får selje alkohol fram til klokka ti.

Vi har truleg ikkje sett dei siste reaksjonane av denne sorten. Like fullt er det liten tvil om at Estland er nøydde å gjere noko med alkoholproblema, og det er stadig meir politisk vilje for òg å nytte avgrensing av tilgangen som eit av fleire verkemiddel.

Kadri Liik: Krigen minus Stalin

Kadri Liik har mange år bak seg som estisk Moskva-korrespondent og no er ho leiar for det internasjonale senteret for forsvarsstudier (RKK/ICDS). Denne kronikken stod i Postimees den 12. mai og er her attgjeven i mi omsetjing med tillating frå forfattaren. Omsetjinga står sjølvsagt for mi rekning.

I løpet av dei åra eg arbeidde i Moskva – og av og til seinare òg – har det hendt at eg har hamna i ein situasjon der eg måtte diskutere historie med russiske politikarar. Nøkkelspørsmålet er som kjent om Estland vart okkupert eller ikkje. Og ofte har det hendt at etter kvart som samtalen har skride fram kjem motparten til slutt fram med ein påstand om at «det var ikkje vi som okkuperte dykk, men bolsjevikane som okkuperte oss bege. Dei gjorde meir skade for det russiske folket enn for nokon andre. Vi er lagnadsfeller, så det er ingen grunn for dykk til å skulde oss!»

Dette argumentet er ikkje så dårleg som det ved første blikk kan sjå ut for ein estar. Det største problemet med argumentet er at den einaste staden Moskva-politikarar nyttar det er i bitre ordskifte med journalistar frå Aust-Europa. I det verkeleg liv tek dei ikkje utgangspunkt i denne offerposisjonen. Ikkje berre det: no har det offisielle Moskva igjen svært aktivt byrja å overta sovjetisk symbolikk og retorikk.

Det er veldig trist. For hadde offerposisjonen deira verkeleg vore oppriktig, ville det herska ein mykje større grad av gjensidig forståing mellom Estland og Russland i nesten alle spørsmåla som no er så smertefulle.

Vi kan til dømes ta andre verdskrigen: om Moskva i handsaminga av krigsrøynslene hadde greidd å unngå å rettferdiggjere den stalinistiske politikken til Sovjetunioen, ville Moskva og Tallinn stå kvarandre temmeleg nær i historieforståing og problema rundt bronsesoldaten hadde truleg vore ikkje-eksisterande.

I så fall ville alle vite at då krigen byrja var den stalinistiske Sovjetunionen i nesten to år (frå 1. september 1939 til 22. juni 1941) faktisk ein alliert av Nazi-Tyskland. Etter Molotovi-Ribbentrop-pakta kunne sistnemnde vere trygg på at Sovjetunionen ikkje ville gå til åtak, og dermed kunne dei uforstyrra føre krigen i Vesten; denne tida var desto vanskelegare for dei vestlege demokratia.

Sovjetunionen valde ikkje dei godes side straks, dei valde det ikkje ein gong frivillig, men først når det reagerte på eit åtak. Tida før dette hadde Stalin derimot nytta på å skaffe seg fiendar i Polen, dei baltiske landa og Finland ved hjelp av erobringspolitikken sin, og dessutan skyte den beste delen av offisersstaben sin.

Med politikken sin sette Stalin både folket og hæren før kriten i ein mykje dårlegare situasjon enn dei elles ville vore i. Hadde Sovjetunionen vore ein sympatisk, demokratisk stat, ville kvaliteten på militæret vore intakt og dei baltiske landa og Finland kunne vore frivillige og trufaste allierte. No var det annleis. Feila som vart gjort i politikken vart vanlegvis betalt med liva til vanlege russiske soldatar -- og ikkje berre russiske.

I Russland i dag er det to svært utbreidde tankemønster som ikkje kunne finnast i eit Russland som kjenner seg som eit offer for bolsjevismen. For det første er det vanleg å seie om Stalin – og det gjeld og dei som vanlegvis kallar han for ein brotsmann – at «men han vann jo trass alt krigen». Han var det han var, men det var ein stor dåd som i alle fall delvis på sett og vis rehabiliterer han.

Eit anna vanleg grep er å vektleggje at nett Sovjetunionen -- eller Russland -- var dei som tapte flest menneskeliv i andre verdskrigen; dette skulle dermed gjere landet til den største av dei allierte og sigeren deira til den mest strålande.

Eit Russland som såg seg sjølv som eit offer for bolsjevismen ville sjå anneleis på desse tinga. Då ville det forstå at krigen ikkje vart vunnen på grunn av Stalin -- men på trass av han. Ein soldat som forsvarar heimlandet stod i røynda overfor to diktatorar, der ein av dei no ein gong var leiar i landet hans og gjorde det mykje tyngre å skulle forsvare heimlandet, med langt fleire offer enn det elles kunne vere. For eit stort tal av falne er jo i grunnen ikkje noko å vere stolt av. Ein klok hærførar tek vare på liva til soldatane sine! Stalin for derimot medvite brutalt og omsynslaust åt med dei.

Eg er lei meg for at Russland i Jeltsin-tida ikkje visste å ta til seg den de-staliniserte forståinga av krigen som eg har skildra. Det ville vore nyttig for oss alle: dei kunne teke vare på sigersdyrkina si, for det folket gjorde var verkeleg eit stor heltebragd, til og med dobbelt så stor -- å forsvare heimlandet mot eller på trass av to diktatorar. Samstundes ville dette firgjort dei frå den umoglege plikta det er å skulle rettferdiggjere dei sovjetiske brotsverka: den tåpelege retorikken som ingen i Europa forstår eller deler, som no har fått dei til å bli uvener med alle og som forgiftar sjølve den russiske sjela med sterk framandfrykt.

Dei ville ha halde på sigeren sin, på heltedåden, dei ville hatt ei mengd gamle heltar og mange nye òg (kvifor har ikkje Moskva gjort heltar av dei anti-sovjetiske dissidentane?!). Og kanskje det viktigaste av alt – dei ville ha ei historiske sanning som blir støtta, ikkje undergrave, av fakta. Dei ville ha ei forståing av verda som dei ikkje ville trenge å forsvare irritert mot resten av Europa, men som resten av Europa uansett ville dele med dei.

For femten år sidan kunne Jeltsin verkeleggjort dette verdsbiletet. No er det for seint – og ikkje berre fordi Putin har smitta heile samfunnet med sovjetnostalgi, men òg av mange meir praktiske årsakar. Eit land som føler seg som eit offer kan jo nemleg ikkje late dei leve ustraffa som forårsaka lidingane deira. Lenin og Stalin var sjølvsagt døde i 1991, men mange andre som sende dissidentar i fengsel i Bresjnev-tida var svært oppgåande.

Dei skulle vorte stilt for retten. Men i Russland i dag sit dei tvert om med makta. Og av den grunn kan vi ikkje vente endringar i Moskvas historieforståing før autoritarisimen i si noverande putinske drakt nok ein gong har svikta og vist seg som ikkje levedyktig. Då opnar det seg eit nytt høve.

Men eigentleg tok eg ikkje til å skrive denne artikkelen for å analysere Russland-spørsmål. Eg ville nå attende til Estland og foreslå at vi kan gjere det som er for seint: vi kan destalinisere minna om krigen. Hos oss burde det vere mogleg og for oss er det og svært naudsynt.

Etter alt det skremmande og rystande som hende dei nettene i slutten av april i Tallinn, spør vel mange seg om kva vi bør gjere no. Ein ting som har vore framme er betre historieundervising i dei russiske skulane.

Det er i seg sjølv truleg ei rett tilråding, men det må gjerast klokt. Det er ingen gagn i å kreve av russiske ungdommar at dei skal pugge eit heilt bind om lidingane til det estiske folket, samstundes som dei får høyre ei anna historie heime. Ei generell destalinisering av minna om krigen ville gi oss eit høve til å foreine desse historiene – eller i det minste før dei langt nærare kvarandre og gjere dei gjensidig forståelege.

For kva var problemet med bronsesoldaten? Han vart ein stad for sovjetisksinna propaganda, og det var støytande for størsteparten av samfunnet. Samstundes forstår eg svært godt dei russarane som seier at dei gikk og går til bronsesoldaten for å sørgje over sine døde, for å minnast slektningar når leivningane er ein stad langt borte eller heilt forvunne.

Eg har mange slektningar sjølv som leivningane etter ligg i Siber, men som har namnet sitt på ein gravstein i Estland – det er svært likt. Nei, det ikkje noko gale i å minnast dei døde; og når vi ser dei falne i krigen ikkje som folk som kjempa for Stalin, men folk som vart kasta mellom to diktatorar, då blir heile historia svært-svært nær den estiske røynsla. Og den estiske historia burde bli forståeleg for russarane – den same diktatoren som gjorde tapa deira under krigen langt større enn dei kunne ha vore, var det jo som påførte estarane deira tap.

Destalinisering av krigsminnet tyder derimot ikkje at det berre er den russiske folkegruppa som må korrigere sine oppfatningar. Estarane, som berre har hatt forakt til overs for nesten kvart godt ord om raudearmeen og sett det som restar av sovjetisk propaganda, bør òg bli langt meir empatiske.

I den armeen var det jo òg menneske som prøvde å forsvare heimen sin, uansett kva diktator som stod i spissen. Kva val hadde dei?! Og desse menneska sørgjer barna over.

Eller denne ulukkelege bronsesoldaten – for stordelen av estarane var han heile tida ei «Sovjetisk greie». Vi ville ikkje sjå han som ein stad for å sørgje og minnast. Dette kan vi jo forstå – alle visste jo at monumenet opphaveleg skulle stå til minne om «frigjeringa» av Tallinn; det at minneplatene vart skifta ut var i ikkje nok til å skulle endre denne tydinga.

No kan ho endrast – for merkeleg nok har flyttinga til ein gravlund verkeleg gitt statuen eit nytt tydingsfelt – eller i alle fall gjort eit slikt mogleg.

I det heile har alt det som hende, så fælt det enn var, eigentleg òg reinsa lufta og opna opp for nye potensial. Alle er litt rysta. Alle vil vite meir enn før om kva dei andre tenkjer. Alle er klare til å korrigere stereotypiane sine litt.

Lat oss då nytte høvet og skape ei slik historie om Estlands fortid som alle som bur i Estland kan dele! Hos oss, til skilnad frå Russland, er det frameleis mogleg. Og det er mogleg å gjere slik at ingen treng å kjenne at han eller ho er fråteken historia si, minnet sitt heilagdomane sine.

Fleire Nasji-aktivistar utvist frå Estland

Det meste har forlengst roa seg i Estland, men i Russland har ungdomsrørsla «Nasji» framleis tungt for å finne seg i det som har skjedd. Dei har gjort mange freistnader på aksjonar i Tallinn, som regel ved å stille seg opp på staden der bronsesoldaten stod før og leike «levande minnesmerke». Eit juridisk problem med slike aksjonar er at dei vanskeleg kan skildrast som typisk turisme -- og personane det er snakk om kjem til Estland frå Russland på turistvisum. Og dermed er det berre å sende dei ut igjen.
Først ute var Andrei Kalugin som stod på post ei stund frå og med klokka 12 den 22. mai, ifølgje Postimees. Hans stilte seg altså opp midt i blomsterhavet der Aljosja ein gong stod -- iført ei uniformliknande som var meint å skulle minne om ei raudehærsuniform. Aksjonen vart snart avbroten av politiet, og turistvisumet hans vart annulert same dag. På heimesidene til Nasji blir dette sjølvsagt skildra som eit overtramp frå estisk side.
Den 4. juni er det på'n igjen -- då begjærer politiet annulering av visumet til Aleksandra Bondarenko, som òg har prøvd seg som æresvakt.
I dag var den estiske grensevakta raskare ute -- dei tre Nasji-aktivistane Maksim Urusov, Mijhail Sytsjov ja Ivan Stepin vart nemleg avvist på grensa i Narva. Dei tre fekk annulert turistvisuma sine på staden og fekk eit stempel i passet som kan gi dei problem med reiser i Europa dei neste fem åra.

Europaparlamentet støtta Estland på alle punkt

Det er ein stor siger for Estland at Europaparlamentet i dag vedtok ein resolusjon som sterkt og tydeleg uttrykkjer at EU har forstått kva problem Estland har å stri med, og stiller seg solidarisk og støttande i ein vanskeleg situasjon. Resolusjonen vart vedteke med 460 stemmer for, 31 mot og 38 blanke røyster.
(EPL)

EU-parlamentet drøfta støtteresolusjon om Estland

EU-parlamentet i plenum drøfta i går ein resolusjon om situasjonen i Estland som skal opp til røysting i morgon.
Hovudpunktet i resolusjonen er solidaritet med Estland ut frå at Estland som sjølvstendig stat har handla ut frå allmenne europeiske normer og at Russland har blanda seg inn i indre tilhøve i Estland.
Resolusjonen legg vekt på at både koordering av uro frå russisk side, beleiring av den estiske ambassaden og åtak på ambassadøren, elektroniske åtak, skjulte økonomiske sanksjoner eller krav frå statsduma-delegasjonen om at den estiske regjeringa skal gå av, er heilt uakseptable.
"Innblanding i Estlands indre tilhøve er heilt uakseptabelt," sa mellom anna nestleiar for den sosialdemokratiske fraksjonen, Jan Marinus Wiersma. Han meinte at det er opp til Russland å gjere sitt beste for å komme i dialog med Estland og Latvia.
Dei estiske EU-parlamentarikarane som deltok under drøftinga var Tunne Kelam, Toomas Savi, Andres Tarand og Katrin Saks. Representantane avviste påstandane som Vladimir Putin la fram under toppmøtet i Samara om at Dmitri Ganin, som omkom 27. april, ikkje skulle ha fått medisinsk hjelp. "Nok ein gong tok Russland i bruk direkte løgn," sa Andres Tarand.
(Postimees 22.05.07).

Tivolibrannen i Rakvere -- Estland får nye ting å tenkje på

Etter at det estiske mediabiletet i lang tid har vore dominert av ein viss tematikk, har dei siste par dagane vore prega av tivolibrannen i Rakvere. Det var seinkvelden den 18. mai at redningstenesten fekk inn melding om brann i ein karusell på tivoliet i Rakvere.
Det er ikkje usannsynleg at brannen kan vere påsett.
Ingen omkom i brannen, men 41 personar har vore innom sjukehuset i Rakvere til kontroll,
av dei hadde 31 personar skadar. To mindreårige var skadde, men det er ikkje snakk om livstrugande skadar for nokon involverte.
I etterkant har brannen utløyst ein debatt om kontrollsystem for tryggleik ved tivoli og liknande stader. Fram til no har eigaren nærast stått åleine med det tekniske ansvaret.
(Kjelder: EPL, Postimees)

Shimon Peres: Bronsesoldaten var ei indre sak for Estland

Shimon Peres vitja Estland i dag og la mellom anna ned krans ved minnesmerket over Holocaust-ofra ved Klooga vest for Tallinn.
Peres meinte mellom anna at Estland har takla krisa bra og at avgjerda var Estlands eiga sak,
står det mellom anna i Postimees i dag. "Slik vi ser det gjekk regjeringa dykkar forsiktig fram og gjorde eit stort arbeid," seier israelaren.
Den israelske politikaren rosar òg Estland for utvikling på fleire område.
***

For Estlands del er det viktig at det faktum at den israelske visestatsministeren ope seier dette er med på å setje nazisme-påstandane frå Kreml i perspektiv.

Statsminister Ansip: Det var snakk om forsvar av landet

Andrus Ansip har vore både utskjelt og lovprisa sidan dei dramatiske hendingane i slutten av april, men sjølv har han vore tilbakehalden med kommentarane.
No har han teke bladet frå munnen og kommentert kvifor han og regjeringa hans gjorde som dei gjorde. Det handla om tryggingspolitikk, seier Ansip, ja rett og slett om å forsvare Estland mot ei framand makt. Hadde ikkje flyttinga vorte gjort no, ville Estland ved hjelp av destabilisering og misbruk av "landsmennene" meir og meir bli dominert av Moskva, meiner statsministeren, slik han i i dag kommenterer det under overskrifta "CCCP forever -- eller aldri meir" i Postimees.

Moskvas rolle i uroa i Tallinn

Det relativt nyoppretta Senteret for forsvarsstudier (RKK/ICDS) i Tallinn, under leiing av tidlegare estisk Moskva-korrespondent Kadri Liik, offentleggjorde for nokre dagar sidan ein oversiktsstudie om Moskvas rolle i hendingane i Tallinn -- ein studie som vart mykje omtala og kommentert i estisk presse.
Engelskspråkleg tekst finst på heimesida til senteret.

TILBAKEBLIKK: Kva bør gjerast med bronsemannen?

Ein gammal leiarartikkel frå Postimees:

Kva bør gjerast med bronsemannen?

Kor viktig aktør i politkken er ein mannsfigur støpt i bronse? Eit merkeleg spørsmål - kva politikk kan vel ein bronsemann gjere? Likevel er det stadig noko oppstyr rundt soldatstatuen på Tõnismägi i Tallinn. Ein gong i året samlar dei russiskspråklege veteranane seg der for å drikke vodka, synge og minnast gamle tider. Russiskspråklege politikarar møter opp og handhelsar på dei, dei blir filma og fotografert.

Ein annan dag kjem ein lastebilsjåfør og tippar eit søppellass for føtene på bronsemannen og blir bøtelagd av politiet.

I går morgon hadde det dukka opp ein hakekross på magen til bronsemannen som einkvan i all hast fekk måla over att. Var det nok ein gong ein provokasjon, kjem hendingane i Riga til å gjenta seg her hos oss no?

Vi kan sjølvsagt ikkje utelukke at det kan vere ein provokasjon. Det nyttar ikkje å lure seg sjølv til å tru at det hos oss ikkje finst krefter som er interesserte i å destabilisere situasjonen og skade Estlands internasjonale omdømme.

Det er heller ikkje umogleg at provokatørane blir styrde utanfrå. Vi kan berre minne om det temmelege illevarslande tipset som ein delegasjon for det estiske parlamentet Riigikogu fekk i Moskva i byrjinga av april - at demonstrasjonen til dei russiske pensjonistane i Riga er småtteri i forhold til det ein ville sjå om det skulle kome militært utdanna offiserspensjonistar ut i gatene. Og sanneleg, 9. mai er jo alt om to veker.

Vi kan heller ikkje utelukke at tilgrisinga av statuen er ein estisk ekstremistorgansiasjons verk, det er berre det at ingen slik organisasjon har late høyre frå seg. I så fall vil det nok vere tale om ein leikeorganisasjon som har målingsboksen som våpen.

Det mest trulege er nok likevel tryggingspolitiets første versjon, at det var tale om vanleg hærverk - truleg eit vågestykke frå ein eller annan ungdomsgjeng. Med andre ord, ein guttestrek, men for ein reaksjon! Interessant nok vakte ikkje skjendinga av gravsteinane frå frigjeringskrigen i Pärnu nyleg nokon reaksjon i liknande målestokk. Er det staden eller gjenstanden det handlar om?

Det er tydeleg at kven det enn var som skjenda bronsemannen og kva dei no ville med det, noko positivt for Estlands land og folk fører det ikkje med seg. I likskap med alle andre arrangement og tiltak dei siste åra ved den same statuen.

Kva skal vi så gjere med bronsemannen og eventyra hans? Å utplassere ei permanent politipatrulje til å passe på ham ville nok vere i meste laget, særlig når det ikkje er nok politifolk i byen til å ta vare på menneske av kjøtt og blod.

Kanskje skulle likevel by- og statsleiarane ta mot til seg og flytte statuen til ein rolegare kvilestad, for eksempel til kyrkjegarden?

***

Det interessante med leiarartikkelen over er ikkje først og fremst synspunkta - for dei har vi høyrt mange gonger dei siste åra. Det interessante er datoen.

Leiaren stod nemleg i Postimees den 24. april 1998, altså for meir enn ni år sidan, mindre enn sju år etter at Estland vann at sjølvstendet og mindre enn fire år etter at dei siste russiske soldatane reiste frå landet -- og altså seks år før Estland vart medlem i både EU og NATO.

Brevet frå Sergei Lavrov til EU-landa

Russland utanriksminister Sergei Lavrov er ikkje nøgd med at EU ikkje refsar Estland for "fascistiske tendensar". I denne samanheng sende han eit skarpt brev til EU-landa. Eg gjengir fri omsetjing av brevet slik det har stått i estisk presse.

Grunnen til at eg vender meg til dykk er urovekkjande utviklingar i samband med monumentet over frigjeringssoldaten i Estland.
Dei kan ha følgjer som går lengre enn rammene for russisk-estiske bilaterale tilhøve.
Situasjonen i Tallinn tek ei svært dårleg vending. Politiet driv no med spreiing av demonstrantane som forsvara monumentet. Eit titals personar fekk lide under overdriven maktbruk frå dei estiske styresmaktene Ein russisk statsborgar, permanent busett i Estland, er død. Samfunnet er i ferd med å splittast.
Vi oppfordra dei estiske styresmaktene gjentekne gonger om ikkje å setje i verk praktiske tiltak for demontering av monumentet eller flytting av leivningane etter sovjetiske soldatar. Desse soldatane gav livet sitt for å frigjere verda frå fascismen. Liknande henvendingar fekk dei estiske styresmaktene òg frå pårørande til soldatane gravlagde ved monumentet. Diverre vende Tallinn dei døyve øret til desse henvendingane.

Vi meiner at dei blasfemiske og groteske handlingane frå Estlands styresmakter er ei utfordring for det demokratiske samfunnet i heile verda, undergrev humanistiske og moralske grunnprinsipp og trassar alle verdiar som vårt moderne levevis byggjer på.

Stillteiande samtykke

Sameleis er det svært urovekkjande at ei rekkje land som er stolte over sitt demokrati og sin toleranse, syner støtte til Estlands handlemåte, og opplever situasjonen no meir som ein faktor i bilaterale tilhøve. Dei gir sitt stillteiande samtykke til kjensgjerninga at ved å jamføre heltebragdene til frigjeringssoldatane med brotsverka til nazistane og kollaboratørane deira, freistar styresmaktene i Estland å skrive om historie og omdefinere rolla til dei allierte i sigeren over fascismen under andre verdskrigen.

Historia lærer seg at aksept av uttrykk for nynazistiske kjensler i visse land kan utvikle seg til ein global tragedie. Uavhengig av kva vurderingar den eine eller andre politikaren måtte gi eller kva disputtar historikarane fører, er minnet om dei falne heilag. Meir enn det - heltar, som gav livet sitt for lukka og fridomen til komande genarasjonar, må ikkje bli offer for politisk spel. Vi er forplikta til å forsvara dei som ikkje lenger kan forsvare seg sjølv mot alle slags gravopnarar.

Vi forventar at handlemåten til dei estiske styresmaktene blir adekvat vurdert særleg av Estlands partnarar i Europa og i transatlantiske organisasjoner, likeeins i Europarådet og OSSE.

Russland, som har betalt ein forferdeleg pris for sigeren over fascismen, kan ikkje vere likesæl til utviklingar der det heilage historiske minnet blir gjort til gissel for kortsiktige politiske krav. Hendingane i Tallinn har utløyst ei bølgje av skarpe protestar og fordømming på alle nivå i det russiske samfunnet, og det kan på alvorlegaste måte påverke vårt tilhøve til Den europeiske unionen og til NATO.

Eg trur at EU vil bruke dei verkemidla unionen rå over for å påverke Tallinn til å stoppe uretten som dei estiske styresmaktene har fått i stand.

***

Den jamne estar har lite tru på at Russland nokon gong kjem til å be om forlating for okkupasjon og terror. Og det kan ein òg greie seg utan. Men det er vondt å oppleve at ei stormakt set alle ressursar inn på å syne at det først og fremst er deira lidingar som er heilage og ærefulle.

***

EPL kommenterer brevet i ein replikk med overskrifta "Hakk i plata":

Den russiske utanriksministeren Sergei Lavrov sendte medlemslanda i EU eit klagebrev retta mot Estland som ikkje innheld noko nytt. Som de kan lese her i avisa skuldar han på den eine sida estiske styresmakter som ifølgje Lavrov har nytta makt mot demonstrantar, og på den andre sida kjem han med skuldingar om at Estland skriv om historia og rehabiliterer fascimen.

Baktanken med eit slikt klagebrev er heilt klart å slå ein kile inn i den heilt klare støtta til Estland som har rådd i EU til no, men det er ikkje truleg at Russland lukkast denne gongen. Russlands eigne handlingar, og ikkje berre mot Estland, har den siste tida vore av ein art som har redusert truverdet svært mykje. Derfør bør vi heller ikkje ta brevet frå Lavrov så tungt.

Har Russland funne seg ein ny "Pavlik Morozov"?

Dei som kjenner litt til sovjetisk propagandahistorie, har høyrt om Pavlik Morozov. Den 13-årige guten som angav faren sin til kommunistane og vart drept av familien sin etterpå. Ei djupt tragisk historie på alle vis, i den grad ho i det heile er sann (noko ho stort sett ikkje var, sjå linken over).
Men det groteske med heile historia var måten den stakkars guten vart lovprisa som ein sosialistisk martyrhelt, som sette revolusjonen framfor eige kjøt og blod. Dei fleste av oss som har vakse opp i frie land har vondt for fullt å trengje inn i eit tankeunivers som gjorde eit slikt propagandagrep mogleg.

***

Men Pavlik Morozov er historie, slik Stalin-deportasjonane og Bresjnev-stagnasjonen er det. Det djupt urovekkjande i dag er at at Russland nett no no prøver å gjere Dmitri Ganin, mannen som omkom under opptøya i Tallinn, til ein martyrhelt.

Dmitri var med på å plyndre butikkar og vart knivstukken av ein annan under kaoset som rådde. Han døydde av skadane.
Eg kjende ikkje Dmitri. Det var trist og tragisk at det skulle gå slik med han. Men om noko så er det kynisk mot både han og andre til dømes å skulle gi ei gate i Moskva namn etter Dmitri Ganin, slik det russiske parlamentsrådets formann Sergei Mironov no har gjort framlegg om, slik EPL refererer den russiske nyhendeportalen Regnum. Og det gjer ikkje saka betre at det er snakk om gata der den estiske ambassaden ligg.

Det er ingen grunn til å bruke sterke ord om eit slikt grep frå Russlands side. Det trengst ikkje, for handlingane talar for seg sjølv. Men det er verkeleg skremmande at landet ser ut til å vere klart for ein ny Pavlik Morozov.

Gjerdet er teke ned rundt Tõnismägi

Etter at anleggsgartnarar i stor stil dei siste dagane har arbeidd på spreng med å plante blomar i EU-fargene, er no endeleg gjerdet teke ned rundt parken på Tõnismägi, der bronsesoldaten stod fram til 27. april, melder både EPL og Postimees om i dag.
Blomane som vart festa til gjerdet av 9. mai-feirande og sørgjande estlandsrussarar, vart ved demonteringa frakta til krigskyrkjegården og lagt ned der bronsesoldaten står no.
Forsvarsminister Jaak Aaviksoo, som har hatt ansvar for mykje av det praktiske kring flyttinga av monumentet, var sjølv til stades og inspiserte. Trolleybuss-haldeplassen er òg i drift igjen frå og med i dag.
***
Fleire små steg mot full normalisering av situasjonen i Estland, med andre ord. Dei ytre teikna på oppstyret blir borte. Men den djupare samfunnsdebatten kring implikasjonane av det som hende kjem nok til å følgje oss, kanskje i år framover.

Russisk blokade kan stoppe store investeringar

Både hamna i Tallinn (Tallinna Sadam) og den estiske jernbanen (Eesti Raudtee) har hatt planar om store investeringar. Men grunnlaget ein stor del av økonomien deira har vore inntekter frå russisk olje-transitt. Og når Russland med boikott og uoffisielle sanksjonar no kan kome til å redusere denne trafikken sterkt, kan mange planlagde store investeringsprosjekt bli lagde på is, skriv Postimees i dag.

Var det "opptøyar" i Estland i 1991?

Fleire har i det siste gjort meg merksam på norskspråklege kjelder som seier at opptøya i Tallinn den 26. og 27. april i år var "dei verste sidan 1991".

Først og fremst: Det stemmer nok heilt sikkert at hendingane den seinare tida var skilsetjande og at situasjonen ikkje har vore så spent i Estland sidan landet vann att sjølvstendet for snart 16 år sidan.

Det er derimot ikkje presist å nytte ordet opptøyar om det som hendte den gongen. Lat oss kikke på korleis nynorsk- og bokmålsordboka definere opptøyar/opptøyer:
Nynorskordboka: bråk, (gate)uro, oppstyr der store menneskemengder er med
Bokmålsordboka: uroligheter, voldsomheter av en menneskemengde. raseo-

Desse definisjonane passar på ingen måte som ei skildring av det som kjenneteikna omveltninga då Estland fekk att sjølvstendet. Det som kjenneteikna brytningtida tidleg på 1990-talet var nettopp ein fredeleg "folkerevolusjon" heilt utan valdsbruk. Det er dette som har gått inn i historia som "den syngjande revolusjonen".

Statsminister Ansip: hendingane var eit sjokk for heile verda

Ifølgje Andrus Ansip var hendingane i slutten av april og byrjinga av mai eit sjokk for heile verda, slik EPL referer den estiske statsministeren i kveld.

"Det at det vart manipulert med media, hacker-åtak, krava frå den russiske statsdumaen om at regjeringa skal gå av, åtaka på ambassaden vår i Moskva, er ikkje akseptabel åtferd frå ein av EUs strategiske partnarar," sa statsministeren til TV3-nyheitene.

Dei største spenningane meinte likevel statsministeren at Estland gjennomlevde den 26. og 27. april. Han uttrykte glede over støtta til Estland som både EU og NATO har uttrykt.

"500 millionar menneske i EU har vore med oss," sa Ansip.

Ansip slo òg fast at alle skuldingar om brot på menneskerettane vil bli kontrollert, men at ingen brot er fastslege så langt. Statsministeren sjølv seier seg nøgd med politiets arbeid.

HUMOR: Frå ein russisk-estisk parlør

Den estiske vekeavisa Eesti Ekspress offentleggjer noko som visstnok (kremt) skal vere utdrag frå ein ny russisk-estisk parlør utgjeven i Russland. Eg gjengir litt av det, utfylt med norsk tekst. Og til folkeopplysning: estisk blir sjølvsagt ikkje skrive med kyrillisk skrift, men med vanleg latinsk alfabet. Unnataket er -- som her -- transkripsjon for at einspråklege russarar skal kunne "lese " det.

Скажите пожалуйста, куда вы увезли бронзового солдата?
Оелге палун куху те пронкссыдури виисите?

Sei meg, er De snill, kvar De har gjort av bronsesoldaten?

У вас можно купить немножко бронзы для личных нужд?
Кас олекс выймалик оста вейди пронкси исикликукс тарбекс?

Ville det vere mogleg å få kjøpt noko bronse til personleg bruk?

Это правда, что здесь раньше стоял памятник?
Кас сэ он тыси, эт сийн сейсис варем монумент?

Er det sant at det stod eit monument her før?

Я не покупаю эстонские товары. Дайте мне русской водки –
Ма эй оста эести каупа, палун муллэ вэнэ вийна!

Eg kjøper ikkje estiske varer, gje meg russisk vodka, takk!

Я хотел бы арендовать место на этой площади. И мне нужен скульптор –
Соовин рентида маад сийн вяльякул. Ваян скулпторит!

Eg vil gjerne leige ei tomt her på denne plassen. Eg treng ein skulptør!

Скажите, а много ли в Эстонии еще памятников?
Кас Эестис он веел палью мялестусмярке?

Er det mange minnesmerke att i Estland?

Давайте вместе что-нибудь сломаем
Ламмутакс мидаги коос?

Skal vi rive noko saman?

Добрый день, мы молдавские демонтажники. Говорят, у вас есть работа?
Тэрвист! Олеме демонтеериад Молдоваст. Кас тёёд лейдукс?

Hei! Vi er demontørar frå Moldova. Finst det arbeid til oss?

Вы не подскажете, в Таллине можно купить топливо для танка?
Кус олэкс выймалик Таллиннас оста кютуст танки яокс?

Kvar i Tallinn får vi kjøpt drivstoff til stridsvogner?

Не арестовывайте меня, я не русский
Арге арретээриге минд! Ма полэ вэнэлане.

Ikkje arrester meg! Eg er ikkje russar.

[...]

Tõnismäe-leivningane skal gravleggjast på nytt i juni

Den estiske forsvarsministeren Jaak Aaviksoo sa ifølgje EPL i ei regjeringspressekonferanse i dag at leivningane etter dei falne frå andre verdskrigen som er utgravne på Tõnismägi i Tallinn skal gravleggjast på nytt i andre halvdel av juni i år.

Den nøyaktige datoen vil bli klar i løpet av dei nærmaste vekene, men forsvarministeren meiner det vil hende i slutten av juni.

Aaviksoo la til at regjeringa er villig til å vurdere alle søknader frå pårørande om gravleggjing andre stader. Det er òg mogleg å få stønad frå regjeringa.

Skuldingar om brot på menneskerettane avvist av statsminister Ansip

Den internasjonale menneskerettsføderasjonen FIDH kjem i ei erklæring med skuldingar om urimeleg maktbruk frå politiet under opptøya i Tallinn og krev samtidig at Estland skal gjere slutt på all diskriminering av russiskspråklege i Estland.

Statsminister Ansip svarar på ein pressekonferanse at det i Estland "ikkje er diskriminering og brot på menneskerettane som det er verd å etterforske. Den som kjenner seg urettvist behandla, har hatt høve til å klage dette inn for retten. Rettssystemet vårt fungerer effektivt og om det har forekome brot vil dei episodane bli løyst i retten," slik Postimees gjengir han.

***

Det vanskelege i spørsmålet om diskriminering er det grunnleggjande spørsmålet om den russiske minoriteten i det heile skal sjåast som ei innvandrargruppe som treng integrering i det estiske samfunnet. Ettersom store delar av minoriteten det er tale om ikkje sjølv vil sjå seg slik, vil ein estisk minoritets- og integrasjonspolitikk som er fullt ut i samsvar med vestlege standardar, likevel subjektivt opplevast som urettferdig og diskriminerande, ettersom integrering òg stiller krav til minoriteten.

Sterk støtte til Estland frå EU-parlamentet, nye skuldingar frå Russland

I ein resolusjon vedteken i dag erklærer EU-parlamentet si støtte til Estland i krisa med Russland. Resolusjonen ber mellom anna Russland om fullt ut å respektere suvereniteten til alle EU-landa og til å overhalde Wien-konvensjonen om diplomatiske relasjonar, skriv Postimees.

Samstundes trugar leiaren for den russiske statsdumaen, Boris Gryzlov, med å offentleggjere materiale samla i Tallinn som skal avsløre politivald og brutalitet frå estiske styresmakter under opptøyene rundt bronsestatuen, melder same avis i ein annan artikkel.

Det rimeleg ferske Internasjonale senteret for forsvarsstudier skriv i ein rapport at Moskvas rolle i det som hende ser ut til å vere større enn ein først trudde, ifølgje EPL. I same avis åtvarer imidlertid tryggingsanalytikaren Eerik Niiles-Kross mot forhasta slutningar, han meiner det tek tid før ein kan analysere Russlands faktiske rolle i hendingane.

Estland pustar letta ut

Sidan hendingane den 26. og 27. april har 9. mai stått som ei eldprøve for landet. Skulle den dagen gå gale, ville den vonde sirkelen vere i gang for alvor.

Politiet har brukt store ressursar på å førebu seg på mogleg uro. Til all lukke fekk dei ikkje bruk for korkje skjold eller gummiklubber i går.

Demokratiet Estland har overlevd ei stor prøving. Vegen vidare handlar om normalisering og dialog. Utfordringane har vist seg som større enn mange av oss trudde. Men det siste døgeret gir von.

Forfattaren Mihkel Mutt om integrasjon i Europa og Estland

I ein kronikk i Postimees jamfører den estiske forfattaren og redaktøren i litteraturtidsskriftet Looming innvandrings- og integrasjonspolitikken i fleire europeiske land, med Estland.
Han påpeikar mellom anna det finst ulike tilnærmingar, men at det som skiljer integrasjonen i Estland frå vesteuropeiske land er at dei som frå estisk perspektiv framstår som innvandrarar, ikkje ser seg sjølve slik.
Han meiner at denne skilnaden er viktig og at det det finst to slags diskriminering: medviten diskriminering, som han ser som heilt uakseptabelt, og umedviten diskriminering, som diverre vil finnast i alle samfunn til alle tider. Den som ser seg sjølv som innvandrar, vil ei stund gjere ein dobbelt innsats for å vinne fram og innta sin plass i samfunnet trass i slike umedvitne fordomar. Den store utfordringa i Estland er at den russiske minoriteten av historiske grunnar manglar ei sjølvforståing som innvandrarminoritet, meiner Mutt, som òg presiserer at målet sjølvsagt ikkje er assimilasjon, men eit koherent og fungerande samfunn.
Han meiner at slik som dei offisielle parolene om venskapen mellom folka i Sovjet-tida berre vart trudd av russarane, har trua på den vellukka integrasjonen på liknande vis vore einsidig frå estarane si side. Men Mutt er ikkje berre pessimistisk, han trur at det har skjedd positive utviklingar og at det finst von, dersom ein tek lærepengane frå den siste tida på alvor.

Historikaren David Vseviov: Vi må byrje å snakke i "eg-du"-form

Historikaren David Vseviov er ei velkjend radiostemme i Estland, særleg som historieformidlar.
Til dei estiske TV3-nyheitene 9. mai delte han sine tankar om utfordringane Estland står framfor. "Om nokon verkeleg meiner at han har vondt i hovudet fordi han har ein viss nasjonalitet, då synst eg synd på han," sa Vseviov. Han meinte at dei fleste russarane ikkje veit kva symbol dei går med, når ein del av dei i dag har tatt på seg emblemet til "Nattevakt"-rørsla, altså dei militante forsvararane av bronsestatuen. "Folk treng noko å klamre seg til, dei fleste av dei veit ikkje kva fargane tyder," sa historikaren.
Han meinte at løysinga på situasjonen må først og fremst må vere å byrje å tenkje og seie "eg og du" framfor "vi og dei".
(Òg referert i EPL.)

9.mai i Estland: Mykje blomster, verdig markering

Den 9. mai, dagen både politi, styresmakter og folk flest har vore urolege for, er over. Dei siste åra har den russiske dagen for feiringa av slutten på "Den store fedrelandskrigen" meir og meir vorte eit påskot frå både russiske og estiske nasjonalistar til å lage bråk.

I år ser det ut for at det har gått godt så langt. Estlandsrussarane har slutta særleg godt opp om dagen, med blomsternedlegging. Fleire tusen personar møtte i dag opp og la ned blomar, bukettar og kransar ved ulike minnesmerke. Mest populære er raude nellikar. Markeringane har vore fredelege og verdige og utan nemneverdige tilløp til bråk, melder dei estiske nyhendekanalane.


Det var òg estisk flaggdag i dag, men det var for å markere EUs unionsdag.

For etniske estarar har korkje 8. eller 9. mai i utgangspunktet særleg sentrale datoar i den estiske historia. Her i landet tydde slutten på verdskrigen i praksis først og fremst at Stalin-diktaturet hadde kome for å bli. Den generelle haldninga i Estland er like fullt at sigeren over nazismen var svært viktig for Europa og verda og at òg estarar må vise respekt for alle fredelege minnemarkeringar.

Postimees skildrar feiringa av dagen som "eit fredeleg hav av blomar" og ETV24 melder om at dagen gjekk roleg føre seg òg i Narva. Det har vore markeringar i alle dei større byane i Estland.


Sjølv var eg innom ein tur ved Raadi-gravlunden og minnesmerket i Tartu. Dei russiskspråklege oppmøtte var venlege og mange kom med raude nellikar. Dei tungt medaljedekorerte raudehærsveteranane verka svært interesserte i å late seg fotografere.


Sjølv om oppslutningane i samband med dei siste hendingane er større enn åra før, hadde i alle fall den markeringa eg såg ikkje noko preg av massedemonstrasjon.

Elektronisk krigføring mot Estland

Det estiske statlege utviklingssenteret for informasjonstenester RIA melder om hissige åtak mot estiske nettenarar. Dei meiner ifølgje nettsida si at motivet bak slike åtak kan vere freistnad på informasjonsblokade av Estland, for å hindre estisk offisiell informasjon i å nå eit internasjonalt publikum. Det er først og fremst nettsidene og nettverka til regjeringsorgan og offentlege institusjonar som er utsett for åtak, og ei ny sterk bølgje starta klokka 23.00 i går kveld (altså då 9. mai byrja etter Moskva-tid) og held i skrivande stund framleis på.

I løpet av dei siste to vekene har det til og med førekome åtak mot estiske nettenarar frå russiske offisielle IP-adresser, slik mellom anna VG melder om.

Meir enn 300 personar har samla seg ved bronsesoldaten

Meir enn 300 personar har samla seg ved bronsesoldaten på krigskyrkjegarden i Tallinn, melder EPL. På den gamle staden på Tõnismäe er det derimot fleire journalistar enn det er blomsternedleggjarar.

Dette er eit positivt signal som tyder på at estlandsrussarar -- sjølv om dei gjerne ikkje likte måten flyttinga vart gjort på -- har byrja å akseptere monumentet på den nye staden. Så langt ser det ut for at oppfordringane frå aktivistar i den russiskstemte organisasjonen "Nattevakta" til å boikotte den nye staden og i staden gå med blomster til Tõnismäe, ikkje har vunne fram.

Oppdatering 10. mai: I løpet av dagen kan inntil 10 000 personar ha vitja bronsesoldaten, melder Postimees. Folk kom og gjekk kontinuerleg. Dagen etter ligg det framleis eit "hav av blomar" rundt statuen.

Situasjonen framleis roleg i Tallinn

Postimees melder i ti-tida estisk tid at situasjonen framleis er roleg i Tallinn. I samband med 9. mai har mange lagt ned blomster, både på Tõnismäe der bronsestatuen stod før (det vil seie, så nær dei kjem, det er sett opp gjerde rundt) og på krigskyrkjegarden der den står no.

Den russiske ambassadøren i Estland, Nikolai Uspenski, har òg lagt ned krans ved bronsesoldaten. Det kan vi kanskje oppfatte som eit positivt signal om at Russland frå offisielt hald de facto har akseptert at flyttinga er ein realitet og at minnesmerket no tener sin funksjon på den nye staden.

Hovudstaden Estland heiter Tallinn! Tallinnnnnnnn!

Ja, her har vi det igjen: http://www.vg.no/pub/vgart.hbs?artid=176516.
Godtfolk, uansett kva de måtte ha sett i skrift før -- hovudstaden i Estland heiter Tallinn med både to l-ar og to n-ar.
Det er to grunnar til at det er viktig å presisere dette:

1. Av ein eller annan grunn finst det ein uoffisiell tradisjon (for ikkje å seie ukultur) for å skrive Tallin på norsk.
2. For estarar vil ikkje den forma verke berre feil, men òg støtande. Eit slikt skriftbilete minner nemleg om transkripsjonen til kyrillisk (som av ein eller annen uforståeleg grunn berre brukar ein n i slutten) og gir dermed assosiasjonar til Moskva som einaste formidlar av det estiske til omverda.
   

HUMOR: Reklame, langsinte statuer og skjellsordbøker

Midt i alvorlege spørsmål og store utfordringar er det heller ikkje mangel på humor og skråblikk i Estland.

Etter herjingane i Estland dukka det på internett ganske fort opp manipulerte "reklamebilete" som marknadsførte Sprite, Hugo Boss, Armani og andre merkevarer med bilete av butikkherjingane opprørsnatta i Tallinn. Og bileta ser nesten ut til å passe godt. Eitt av merka er United Colors of Benetton, og for deira del ser det faktisk ut som ein kampanje dei kunne ha hatt ein gong.

Kvar veke har sketsj- og vitsemakaren Henrik Normann ei satiresending om hendingane den siste tida. I sist sending var temaa det vekelange alkoholforbodet i Estland, der drosjesjåførar vart framstilt som opportune spritlangarar. Han spela òg estisk nasjonalist som skulle ha vore i Moskva og demonstrert med estisk flagg. Han fortel reportaren korleis han og kameratane knuste eit varehus i Moskva og korleis den russiske militsen (politiet) etterpå presterte å gje dei berre firestjerners hotell i staden for femstjerners. Mange lag og doble botnar her, altså. Det bør kanskje nemnast for eit norsk publikum at det for tida er farleg å vise seg med eit estisk flagg i Russland, om du då ikkje har tenkt å brenne det.

Avisa Äripäev (estisk "Dagens Næringsliv") berettar på den satiriske sistesida i sist helgeutgåva om at borgarmeisteren i Tallinn, Edgar Savisaar har funne ei løysing på problema. Det har nemleg lukkast han å få tak i originalteikningane til Berlinmuren, og han meiner at det ikkje skal by på større problem å kopiere han i Tallinn.
Same avis fortel (sjølvsagt på same vitsesida) om at regjeringa ved utdanningsminister Tõnis Lukas no vil ta dei tospråklege læreplanene i russiske skular langt meir på alvor, og at dei i den samanheng har bestil ei ny ordbok. Ordboka som skal vere ferdig for utsending til skulane den 1. september er "Russisk-estisk skjellsordbok," og ministeren meiner altså at ei slik bok kan verke som ei bru mellom dei estiske og russiske folkegruppene.

Og den kjente karikaturteiknaren Urmas Nemvalts slår i Postimees i dag til med ei teikning av Ansips kransnedlegging ved bronsesoldaten. "Ikkje ver langsint då, gamle gutt!" er bodskapen frå statsministeren, ifølgje karikaturisten.

ETV vil starte russiskspråkleg fjersynskanal til neste år

Ein ny TV-kanal ser ut til å vere under oppsegling -- ETV2. Rikskringkastaren vil neste år truleg utvide tilbodet med ein kanal som har eit større tilbod på russisk -- då sjølvsagt teksta på estisk, skriv EPL.

Ifølgje kulturminister Laine Jänes er det mykje som er uklart enno, men i juni vil planene bli meir konkrete.

I det siste har det vore mykje snakk om eit betre russiskspråkleg medietilbod som verkemiddel for å skape reell integrasjon i Estland.

Innanriksminister Jüri Pihl: Vi er klare for morgondagen

I morgon er det 9. mai, dagen då andre verdskrigen slutta etter sovjetisk tidsrekning. Det er faktisk same freden som blir feira den 8. mai i Europa -- men sidan avtalen var underskriven etter klokka elleve om kvelden sentraleuropeisk tid, var det alt 9. mai i Kreml.

Men i Estland har det altså heilt sidan uroa som braut ut 26. og 27. mai vore snakk om korleis det kjem til å gå den 9. mai, dagen som har tradisjon for dei større markeringane frå russisk side.

Ifølgje EPL seier innanriksminister Jüri Pihl at politiet og ordensmakta no er klare for å takle morgondagen. Han lovar at det ikkje kjem til å bli nokon reprise på herjingane for to veker sidan.

"Halve sannheter om Estland"?

Under denne overskrifta har nyhendetenesten ABC NYHETER har kommentert situasjonen i ein tone som trass alt i alt viser større forståing for den russisk minoriteten enn for majoriteten i Estland. Om det har vore halve sanningar ute og gått tidlegare, kan eg ikkje sjå at sanningane i denne artikkelen skulle vore noko heilare.

Det er jo flott når nokon vil fylle ut biletet med eit anna perspektiv. At minoritetar i eit demokratisk land har krav på eit særleg vern, det kan vel dei fleste av oss samlast om.

Det er likevel noko tendensiøst når vi kjem til påstandar som utan vidare forklaringar proklamerer at:
"Tidligere har monumentet vært utsatt for skjending; tilsølt med maling, pålagt krans av piggtråd, hatefulle slogans etc. Dette oppfattes naturligvis som et grovt hån mot den russiske krigsinnsatsen, og mot etniske russere i Estland, mennesker som dessuten har vært diskriminert siden Estland igjen ble fritt og selvstendig."

Estland debatterer livlig kva som vil vere den beste majoritets- og minoritetspolitikken. Likevel er så generelle påstandar som dette først og fremst villeiande, ettersom generaliseringa utan tvil vil gi galne assosiasjonar og legge grunnen for ei skeiv oppfatning av kva som faktisk hender i Estland. Estland er ein rettsstat, der før det første alle statsborgarar sjølvsagt har dei same rettane, uavhengig av nasjonalitet -- men enno viktigare: der alle innbyggjarar er sikra likskap for lova, anten dei er estisk statsborgarar, utanlandske statsborgarar eller ikkje har definert noko statsborgarskap ("statslause"). Dei sosiale rettane i samfunnet er knytt til busetnad, skattebetaling og trygdemedlemsskap og har lite eller inkje å gjere med statsborgarskap. Om integreringspolitikken har vore inkluderande nok kan heilt sikkert diskuterast, og dei fleste estarar vil no i lys av dei siste hendingane kanskje helle til å svare nei på dette.

I kommentarane til artikkelen kjem det fram at nokre meiner ein må sjå den sovjetiske innsatsen isolert frå det som hendte i etterkant. Dette høyrest kanskje tilforlateleg ut, men det er verd å minne om ein del historiske kjensgjerningar her:

1. Stalinismen rådde i Sovjetunionen både før, under og etter krigen.
2. Molotov-Ribbentrop-pakta frå 1939 la grunnlaget for okkupasjon/anneksjon/inkorporering av Estland til fordel for Sovjetunionen før Stalin og Hitler rauk i hop og før Sovjet og Vesten vart allierte.
3. Estland vart okkupert av Sovjetunionen før Tyskland.
4. "Frigjerarane" kom ikkje til Tallinn for å jage tyskarane, for tyskarane hadde alt trekt seg ut. Raudehæren kom for å hindre estarane i å opprette sjølvstendet sitt igjen.
   

Stavanger Aftenblad: Maktspråket mot Estland

Stavanger Aftenblad har i dag ein velinformert leiarartikkel som kommenterer krisa rundt bronsesoldaten. Som busett i Estland er det ikkje vanskeleg å kjenne seg att i biletet som her blir teikna.

Litauen og Latvia i dag: Baltisk solidaritet men knappast nokon "Baltisk kjede 2"

Ved katedralplassen i Vilnius og ved domkyrkjeplassen i Riga var det i dag store støtteaksjonar for Estland, der dei og mintest den "baltiske kjeden" frå 50-årsdagen for Molotov-Ribbentrop-pakta den 23. august 1989, då folk tok kvarandre i hendene heile vegen frå Tallinn til Vilnius for å vise baltisk solidaritet og ikkje-valdeleg fridomskamp. Parolen for aksjonane i dag har vore "Vi står saman! Frie og uavhengige!"

Det blir likevel ikkje nokon reprise på hendingane for atten år sidan i dag, skriv EPL. Initiativet frå Vilnius har dei siste dagane blitt møtt med både støtte og motstand. Det latviske parlamentet har ikkje støtta masseaksjonar, og i Estland har fleire origanisasjonar oppfordra til å late vere, sidan ein slik aksjon i den noverande situasjonen for det første ville bryte med det midlertidige forbodet mot massesamlingar og for det andre som ei nasjonal estisk markering neppe ville fremje dialog mellom estarar og russarar. Dermed vart det først og fremst markeringar i Latvia og Litauen, og berre i liten grad i form av faktiske menneskekjeder.

Like fullt har hendingane den siste tida gitt den baltiske solidariteten ein liten renessanse, etter at Estland, Latvia og Litauen dei siste åra ikkje har vore særleg interesserte i å skulle utvikle nokon felles sterk baltisk identitet.

Statsminister Ansip la ned krans ved bronsesoldaten

Statsminister Andrus Ansip har slite med ei oppslutning nær nullpunktet (etter ei nyleg måling 6%) hos den russiskspråklege delen av estlendarane, medan han har svært stort støtte hos dei etniske estarane (nyleg målt til 82%).

Ansip står som den ansvarlege bak operasjonen som endte med opptøyer og flytting av bronsesoldaten.

Trass i at dette tidlegare ikkje har vore offisielt utlyst at statsministeren skulle delta, la Ansip like vel i dag i samband med programmet den 8. mai ned ein krans ved bronsesoldaten på den nye staden ved krigskyrkjegarden i Tallinn, melder Postimees og EPL.
Den russiske 9. mai-komiteen har likevel oppfordra til å boikotta den offisielle markeringa og til ikkje å leggje ned blomar på den nye staden, ei oppfordring som òg har vorte formidla av det russiske nyhendebyrået Itar-TASS. Offisielt blir dette grunngjeve med at det lett kan hende ting som politiet kan tolke som brot på det midlertidige demonstrasjonsforbodet. Samstundes har det blant russarane sirkulert oppfordringar til i staden å leggje ned blomster ved den gamle staden, der monumentet stod fram til 27. april.

Den estiske jernbanen utarbeider kriseplan

I samband med svikten i russisk transitt utarbeider den estiske statlege jernbanen Eesti Raudtee ein kriseplan for å takle situasjonen. Dei er førebels ikkje innstilte på å permittere arbeidarar.
Presidenten i Eesti Raudtee trur det er fleire grunnar til det reduserte volumet på transitt frå Russland.

Sidan uroa i Tallinn i slutten av april og den diplomatiske krisa med Russland har Russland grunngjeve redusert transitt gjennom Estland med reparasjon av jernbanen på russisk side. I praksis ser det ut som uoffisielle sanksjonar.
Russland har offisielt ikkje høve til nytte økonomiske sanksjonar mot Estland isolert, ettersom Estland er ein del av EU. I staden for sanksjonar mot heile EU -- som kanskje sterkast ville ramma Russland sjølv -- er dermed uoffisielle verkemiddel i form av "kjeppar i hjula" det sterkaste kortet Russland har.


(Sjå t.d. Postimees)

Estiske statsleiarar: vi har ei felles framtid

Avisene Postimees og Eesti Päevaleht gjengav ei felles erklæring frå president Toomas Hendrik Ilves, parlamentsforkvinne Ene Ergma og statsminister Andrus Ansip, der dei la vekt på at alle i Estland har rett til å feire sine sigrar og minnast sine tap, men at ein føresetnad for dette er ei verdig haldning både til seg sjølv og andre:

For seksti år sidan var slaga i andre verdkrigen over i Europa. Våpna teidde, men likevel kjentest det som om det finst land som aldri kjem til å forsonast. Dei to verdskrigane som etterlot seg eit tynga og utrygt Europa, i tillegg fiendskapen som hadde gått føre -- alt dette såg det ut til å vere for mykje av, både for storsinna tilgiving og sjølvsikker omgang med kvarandre.

Likevel forsona landa seg med kvarandre og tilgav, og derfor er Europa-dagen 9. mai òg ein forsoningsdag. Den europeiske unionen, som Estland er ein del av, vart til for at valden mellom europeiske land og europearar aldri skulle gjenta seg, for at det skulle skapast trygg grunn for velferd, stabilitet og fredeleg framtid for alle landa i fellesskapet. I dag er det grunn til å gjenta det: vi held fast på at vi, alle som bur her i landet, er europearar. Verdige. Frie. Vi tek vare på og har respekt for kvarandre og for landet vårt.

Krigens gru og smerte spurte ikkje om nasjonalitet. Dei lidingane fekk alle kjenne som vart dregne inn i krigen. Og alle som vi tapte i krigen, dei sørgjer vi over.

For mange tyder slutten på andre verdskrigen siger over tyranniet og for mange overgangen frå eit valdeleg regime til eit anna.

Men historie korkje underviser eller lærer vi i gatene. Estland kjenner verdien av eit fritt og demokratisk samfunn, og her får alle feire sine sigrar og minnast sine tap. Men føresetnaden for dette er ei verdig haldning til seg sjølv og andre.

Vi har tru på at innbyggjarar Estland er kloke, balanserte og ønskjer å ta vare på landet sitt.

Vi har ei felles framtid. Våre eigne i Estland. Og Estland i Europa.

Republikkens president Toomas Hendrik Ilves

Leiar for parlamentet Ene Ergma

Statsminister Andrus Ansip

Originaltekst: EPL, Postimees.

Postimees: Lesarane meiner vilje til integrasjon må kome frå folk sjølv

I ein lesargallup i Postimees kom det fram at heile 72,5 prosent av dei spurte meinta at dei som skal integrerast i samfunnet, først og fremst må ville det sjølv.

11, 5 prosent meinte at utdanning på estisk i staden for russisk ville hjelpe, 7,5 prosent såg objektive mediekanalar som løysinga og 4,5 prosent trudde på undervisning i estisk historie. Berre fire prosent trudde at det ville hjelpe å gjere russisk til offisielt språk nummer to i Estland.

Resultatet av same undersøkinga var eit heilt anna i den russiskspråklege versjonen av avisa. Der meinte over 53 prosent av dei spurte at for å få til ein vellukka integrasjon burde russisk vere eit offisielt språk på line med estisk.

***

Så der er det vi er no, etter 16 år med integrasjon?
Det høyrest så greitt ut å skulle gjere russisk til eit andre statsspråk i Estland. I praksis er det nok heller slik at sjølv om estisk har vore det einaste offisielle språket sidan sjølvstendet, er det mange stader i landet der ein ikkje kan greie seg utan russisk. Med russisk som andre statsspråk kjem mange ting på dagsordenen: arbeidsspråk i parlamentet (for det må jo sjølvsagt då vere lov å velje representantar som kan berre eitt av dei offisielel språka), lovverk osv. Og ikkje minst: i praksis, ut frå den reelle mentaliteten som herskar hos russarar og hos estarar i Estland vil dette tyde at estarane igjen må lære seg russisk, medan den offisielle statusen til morsmålet igjen ville få estisk til å bli overflødig for russarane.

Ikkje enkelt, dette.

ETV starta russiskspråkleg nyhendeportal

Den estiske rikskringkastaren ETV starta i dag ein russiskspråkleg nyhendeportal. Portalen inneheld både tekst-, lyd- og videomateriale og gjer det mogleg for russiskspråklege brukarar å sjå og høyre nyhendesendingar på russisk utanom vanlege sendetider.
Den russiskspråklege portalen vart opna på adressa novosti.etv24.ee. Den estiskspråklege portalen www.etv24.ee har vore i drift sidan januar i fjor.

Den største seriøse estiske avisa Postimees har hatt ein russisk versjon ei god stund allereie.

Integrasjon er vanskeleg. Men er språktesten for vanskeleg?

Klassekampen skriv om at det framleis er spent i Estland og at folket er djupt splitta. Det er det nok diverre mykje sant i. Det er eit problem at estarane og russarane no klarare skiljer seg i to leirar - estarane fylkar seg bak statsminister Andrus Ansip og den høgredominerte koalisjonsregjeringa hans og dei russiskstemde bak Edgar Savisaar med det sentrumspopulistiske Senterpartiet han er "eigar" av.

At Estland skal få jobbe hardt med integrasjonen, det er det vel lite tvil om. Men det er så lett å kome med påstandar om språkeksamenane er for vanskelege. Det som ein då ikkje gjerne nemner er at det er tre nivå på desse eksamenane -- byrjarnivå, mellomnivå og høgare nivå. Den som vil kan sjølvsagt sikte inn på høgare nivå, og det er sanneleg ikkje lett. Men for å få statsborgarskap er det berre byrjarnivå som krevst. Og kva byrjarnivået tyder det treng ein ikkje å kunne estisk for å finne ut av. Det er nemleg standard i Europa og definert gjennom språkmappa.

At det ikkje er enkelt å skulle lære seg eit nytt språk, sjølv på byrjarnivå, det er nok sant. Men skal du fungere i eit samfunn der et er majoritetsspråket, er det faktisk heilt naudsynt. Skulle språkeksamen gjerast noko enklare enn byrjarnivå, då kunne han like godt avskaffast, for då er det knapt nokon nytte av kunnskapane.



Estarane har heilt klart eit stort ansvar som majoritet i det nye Estland. Men russarane har òg eit ansvar -- eit ansvar for å gjere det beste ut av sin nye posisjon som minoritetsfolk, i staden for å tvihalde på draumen om den tida då russisk var det store, internasjonale språket, medan estisk var for morsmålsbrukarar og elles andre spesielt interesserte.

Som nordmann tenkjer du kanskje at det ovanståande er nasjonalistiske tonar som stamamr frå litt overspente estarar med ein bakrus etter mange år med undertrykking.
Eg kan forsikre dykk om at eg lenge tenkte det same. Men haldningane til estisk språk som eg skildra og som dominerer hos ganske store delar den russiske minoriteten er nok høgst reelle. Det er ein vanskeleg røyndom som estarar må leve med, medan nordmenn og andre i Vest-Europa kan site på god avstand og kommentere.

Det er ikkje alle estarar som er samde om kva som er den beste måten å takle utfordringa på. Og Gud skje lov for det, for utan eit slikt mangfald av meiningar ville det vel vere vanskeleg å tru at Estland er eit reelt demokrati. Men det alle estarar veit, det er at haldningar som ikkje er foreinlege med å skulle verne om det estiske språket i det einaste landet det blir tala, faktisk er ein realitet blant store grupper av russisktalande. Dei russisktalande har sine rettar, både som enkeltpersonar og som minoritetar, men dei har ikkje sitt eige kulturspråk å halde oppe. Dei treng ikkje å ha institusjonar og system som skal hindre russisk i å døy ut. Det er det nemleg ingen fare for.

Nett no er det ingen fare for det med estisk heller. Men vi lyt forstå at det ikkje er så lenge sidan det var det.

EU og NATO aksepterer stillteiande revisjonisme?

Den russiske utenriksministeren brummar igjen. Lavrov er ikkje nøgd med at Europa og NATO med si støtte til Estland implisitt aksepterer revisjonisme og omskriving av historia om andre verdskrigen.

Om Lavrov verkeleg trur på alt han seier kan vi vel ikkje vete sikkert. Personleg har eg vondt for å tru at mannen er så dum.

Det er to galne premiss i påstandane til Lavrov:

1. Ingen fornuftige, moderate krefter i Estland ville finne på å skulle forsvare eller rehabilitere Hitler, nazismen eller Nazi-Tyskland, slik Lavrov påstår at dei gjer. Folk som måtte kome med slike utsegn er like ekstreme her som andre stader. Det politiske etablissementet i Estland -- frå høgre til venstre -- vil seie at Estland hamna mellom borken og veden, men ikkje at korkje Stalin-borken eller Hitlen-veden var noko å skryte av.
   
2. Vesten har aldri brukt dei sovjetiske lærebøkene i historie som det ser ut for at Lavrov hentar si historietolking frå. I demokratiske europeiske land er det ikkje naudsynt å skrive om noko som helst for å innsjå at Stalin ikkje var særleg betre enn Hitler. Det har faktisk vore akseptert lenge.
   

(Min kommentar til http://www.epl.ee/artikkel/384884 )

Her står han no ...

Det har versert mange underlege teoriar om kva som eigentleg hendte med Aljosja. Leiaren for statsduma-delegasjonen frå Moskva var til og med fantasifull nok til å meine at statuen var saga i bitar og sett saman igjen. Eg var ein tur og såg på han. Han såg ut til å ha det fint.

Lesarbrev til Vårt Land

Dette lesarinnlegget sendte eg som kommentar til ein leiarartikkel i VL. Eg veit ikkje om det har kome/kjem på trykk.

Eg las med interesse leiarartikkelen frå Vårt Land laurdag den 28. april om bronsestatuen i Estland. Eg har vore busett i Estland i sju år og arbeider i det daglege med omsetjing mellom estisk og norsk. Historia om Bronsesoldaten har eg følgd frå dag til dag i estiske aviser i mange månader.

Det er ikkje vanskeleg å seie seg samd med leiaren i avisa om at det å skape betre kår for den russisktalande delen av folket er ei viktig oppgåve, men ei slik utsegn er òg noko unyansert når ho blir slengd ut i eit offentleg rom som generelt er så kunnskapslaust om tilhøva i Estland som det norske. Det er nemleg mange vrangførestellingar ute og går om kva kår dei russisktalande eigentleg lever under. Estland arbeider òg seriøst med integrering, men det tek mykje tid å skulle nå fram til ein del av folket som først og fremst hentar verdsbiletet sitt frå russiske medium og som slett ikkje er interesserte i å lære seg estisk. Dette er ein prosess der Estland treng støtte og kanskje òg til tider kan ha hjelp av gode råd utanfrå – men det føreset grundige kunnskapar.

Det er sjølvsagt meir enn sant at omsorga for den russiske minoriteten i Estland kan fungere som eit vikarierande argument frå stor-russisk side. Når det er sagt, vil eg seie at det verkar provoserande for den som er godt inne i det som skjer i Estland når flyttinga av statuen blir sett opp mot integreringspolitikken. Det er nemleg ikkje slik at flyttinga av statuen først og fremst vart gjort ut av noko ønske om å provosere eller markere seg som uavhengige. Flyttinga – og det er viktig å vere klar over at det er flytting til ein verdig stad det er snakk om, ikkje fjerning – kjem som resultat av ein lang prossess der staden rundt bronsemannen "Aljosja" ved nasjonalbiblioteket og Karlskyrkja i sentrum av Tallinn har vorte ein stad med hyppige demonstrasjonar og stadige tilløp til uro. Typisk har "russiske" minnedagar vorte markert med bruk av sovjetisk symbolikk, og politiet har hatt større og større vanskar med å halde ro og orden rundt desse samlingane. Støtta er òg eit gravmonument, og denne situasjonen kan ikkje kallast gravfred.

Regjeringa fann det som den einaste løysinga å gjere unna flyttinga til krigskyrkjagarden raskt, for å unngå at plassen skulle bli åstad for gateslag mellom nasjonalistiske ekstremistar frå den russisk- og den estisktalande delen av folket.

Det er ikkje gitt at denne avgjerda var ideell, eller at politi og styresmakter hadde analysert moglege konsekvensar godt nok. Uroa, og den destruktive åtferda frå frustrerte estlandsrussarar, kom nok overraskande på dei aller fleste som trudde dei kjende landet godt. Like fullt er det svært viktig å få fram at avgjerda om å flytte monumentet ikkje er teke ut av lufta eller kalkulert som eit reint popularitetsstunt frå nasjonalstemte estarar. Det er ein freistnad på å løyse ein situasjon som alt har forverra seg ei god stund, og uavhengig av planar om flytting av statuen. Anten avgjerda var rett eller ikkje: Når dette no er gjort, treng Estland moralsk støtte til å normalisere situasjonen og skape dialog mellom folkegruppene. Ikkje minst er det viktig at Vesten fremjer dialog og forsoning utan å konfrontere Estland med absurde skuldingar som høyrer heime i russisk propaganda – som konspirasjonsteorien om fascismens store renessanse i Baltikum. Om estarane nok framleis har problem med både framandfrykt og andre grumsete haldningar hos ein del av folket, så er like fullt alle freistnader på å kople dette opp mot det som skjer rundt statuen like grunnlause som dei er ufruktbare. Estarane har opplevd å bli svikta av Europa ein gong før. Det må ikkje skje igjen.